Toprak savaşında yeni boyut: Uzayda üs kurmak

Metaverse’den arsa alma hususları gündemdeyken bir de “uzaydan arsa sahibi olmak” gibi bir seçenek insanoğlunun karşısına çıkmış bulunuyor.

Nitekim Ay, Mars ve Venüs üzere gezegenlerden arsa satışları uzun yıllardır birtakım şirketler tarafından yapılıyor.

Gezegenlerden arsa sahibi olmak

Hatta yeterli giden satışların akabinde başka gezegenlerin de satışa çıkarılacağı kelam konusu olmuştu.

Tapularını alan Dünya vatandaşlarının ödedikleri fiyatlar ise 25 dolar, 20 sterlin üzere fiyatlar olarak biliniyor. Uygulamanın kanunda yeri olup olmadığı kıymetli değil, zira insanoğlu görmese de sahip olduğu yerinin tapusundan mutluluk duymaya başladı bile.

Uzay çalışmaları kapsamında üs kurmak

Kişisel arsa alımlarının yanı sıra devletlerin uzay çalışmaları için kurduğu üsler bu hususun diğer bir tarafı. Çünkü, bu çalışmalar için kullanılan araçlar da muhakkak yerlere kuruluyor.

Son olarak Ay’a yine ulaşmak için başlatılan Artemis vazifesi kapsamında 2025 yılına kadar Ay’a astronot göndermek amaçlanıyor. Öte yandan, bu sefer Ay’da kurulacak bir üs ile insanoğlunun orada kalıcı olması hedefleniyor.

Uluslararası mutabakatların uzayda üs kurulmasına, kimin ne kadar hakkı olduğuna, kanunların ne diyeceğine, kişiye özel arsa satışlarının mümkün olup olmayacağına dair soru işaretleri mevzunun merkezinde yer alıyor.

TRT Haber’in haberine nazaran konuyla ilgili ayrıntılar için, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Araştırma Vazifelisi Onur Çağdaş Artantaş açıklamalarda bulundu.

“Yirminci yüzyılın başından itibaren bu tıp planlar bilim dünyasının zihnini meşgul ediyor“

Artantaş’a nazaran, gezegenlerdeki madenlerin kullanımının düşünülmeye başlanması uzun müddettir gündemdeki yerini koruyor. Bunun yanında uzayın bir savaş alanına dönmesi de bu fikirlerin bir getirisi olarak biliniyor.

Artantaş, “Uzaydaki gök cisimlerinde bunların mineral rezervlerinin çıkartılarak gerek gök cisimlerindeki üslerde gerek dünyada kullanılması yeni bir fikir değil. Yirminci yüzyılın başından itibaren bu çeşit planlar bilim dünyasının zihnini meşgul ediyor. Platinyum, paladyum, iridyum üzere kıymetli metaller ve helyum-3 üzere gelecekte güç dalında kullanılabilecek kaynaklar hem devletlerin hem şirketlerin iştahını kabartıyor.

Bu mevzudaki hukuksal gelişmeler yörüngemizin ve Dış Uzay’ın askeri hedeflerle kullanılmasının mümkün hale geldiği Soğuk Savaş esnasında başladı. Uzayın bir savaş alanına dönüşmesinin dünyada da nükleer yıkımı başlatabileceği telaşıyla milletlerarası teşebbüsler başladı.” sözlerini kullandı.

“Uzayda kimse mülkiyet edinemez”

Uzayın kullanımı için mutabakatların yapılması da kural oldu. Muahedeler ile birlikte uzayda egemenlik ilanı engellendi. Artantaş, bu mutabakatlara nazaran devletlerin ve şahısların uzayda mülkiyet edinemeyeceğini belirtti.

Artantaş, “Soğuk Savaş esnasında yapılan iki milletlerarası mutabakat, Dış Uzay Muahedesi (1967) ve Ay Mutabakatı (1978) bu mevzudaki referans metinlerdir. Her iki muahede da Dış Uzay’ı ve dünyanın uydusunu “İnsanlığın Ortak Mirası” olarak tanımlar. Dış Uzay Anlaşması’na nazaran devletler gökcisimlerinde egemenlik tez edemeyecekleri üzere, bu alanlardan özel şahıslara lehine mülkiyet de tesis edemezler.” yorumunda bulundu.

Hakları olduğunu tez eden de var

Öte yandan, Dış Uzay Anlaşması’nın yalnızca devletler bakımından bağlayıcı olduğunu ve özel şahısların gök cisimlerinde hak tez edebileceğini savunanlar da bulunuyor. Artantaş ise literatürün muahedenin bu halde dolanılabilmesinin mümkün olmadığında büyük oranda hemfikir olduğunun altını çiziyor.

Artantaş mevzuyla ilgili, “Nitekim devletlerin hak argümanlarının engellenmesi, ancak özel bireylere müsaade verilmesi muahedenin ruhuna ters olurdu. Ayrıyeten özel şahısların (örneğin şirketlerin) rastgele bir alan üzerinde hak argümanının iki formu, mülkiyet yahut ekonomik faaliyet lisansları, fakat o alan üzerinde bir devletin egemenlik sav edebiliyor ve bu egemenliğe dayanarak özel bireylere bu hak yahut lisansları verebiliyor olmasına bağlıdır. Ay Muahedesi bu istikamette bir kuşkuya yer bırakmayacak biçimde ayın yüzeyinin yahut yer altının devletlerin yahut şahısların mülkiyetine giremeyeceğini karar altına alır.” dedi.

“Dış uzayda ve dünya dışı gök cisimlerinde ekonomik faaliyet yürütülemeyeceği esastır”

Uzaydaki doğal kaynakların bu sınırlamanın dışında olduğunu, o alana birinci varıp kaynağı çıkartmaya başlayanlara pürüz olacak bir memleketler arası unsur olmadığını savunanlar da bulunuyor. Artantaş, bu varsayımın da hukukta yerinin olmadığını belirterek, “Zira tıpkı alanda faaliyet göstermek isteyen ikinci bir devlet yahut bireye de pürüz olacak bir unsurun var olmaması gerekir. Buradaki türel uyuşmazlığın tahlilsiz kalması ve fiziki güç kullanımlarına sebep olması mümkündür. Bu sebeple milletlerarası mutabakatların ruhuna uygun olarak mevcut hukuksal durumda dış uzayda ve dünya dışı gök cisimlerinde ekonomik faaliyet yürütülemeyeceği temeldir.” ifadelerini kullandı.

“Ancak süreksiz üsler kurulabileceğini kabul etmek gerekir”

Artantaş, süreksiz üslerin kurulabileceğini belirterek,“Ancak süreksiz bilimsel faaliyetler yürütülebileceğini ve buna yönelik alana ziyan vermeyen süreksiz üsler kurulabileceğini kabul etmek gerekir” diye ekledi.

Anlaşmaya taraf olmayan devletlerin durumu

Artantaş, “Bu mevzu biraz daha kritik bir noktada. Muahedeye taraf olmadığı için devletlerin hak tez etmesi muhtemel. Bu türlü olunca devletlerarası sürtüşmeler de meydana gelebilir. Elbette anılan iki muahedeye taraf olmayan az sayıda devlet, veya bu mutabakatlardan çekilecek devletler gök cisimlerinde ekonomik gayeli kalıcı üsler kurma teşebbüslerinde bulunabilir. Ya da birtakım özel bireyler uzayda belirli alanları fiilen işgal edebilir, hatta işgallerini birtakım devletlerin mülkiyet muhafazası kapsamına sokabilirler. Her iki durum da milletlerarası hukuk bakımından korunmayacağı üzere, devletler ortasında önemli uyuşmazlıklara ve güç kullanımlarına mevzu olabilir.” dedi.

Ne yapılması lazım?

Artantaş’a nazaran, dış uzaydaki ve gök cisimlerindeki üslere ve ekonomik faaliyetlere ait hukukun “İnsanlığın Ortak Mirası” unsurunu pekiştirecek biçimde geliştirilmesi gerekiyor.

Artantaş mevzuyla ilgili, “Ay ve astroid neslindeki kaynakların insanlığın ortak faydasına nasıl kullanılacağına, burada kalıcı üsler kuracak devlet ve şirketlerin uyacakları kurallara ve nihayet devletler yahut şirketlerin kendi ortalarında ortaya çıkacak uyuşmazlıkların nasıl çözüleceğine dair bir milletlerarası mutabakat fikri yük kazanıyor.

Türkiye Cumhuriyeti üzere devletlerin ulusal uzay programlarının gelişimine paralel olarak uzay hukuku alanında da faaliyet göstermesi bu gelişime katkı sağlayacak; ekonomik pahası yüksek gök cisimlerinin birkaç devlet ve şirket tarafından işgal edilmesini engellemek konusunda değerli olacaktır.” ifadelerini kullandı.